Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ
ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΚΟΥΣΙΩΝ ΝΟΣΗΛΕΙΩΝ
Ζιάννη Αφροδίτη, Ψυχολόγος Κ.Μ.Ψ.Υ. Κεφαλονιάς, Ζακύνθου, Ιθάκης
Η ύπαρξη ψυχικής νόσου έχει συνδεθεί διαχρονικά με την ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία . Η σύνδεση αυτή δεν είναι ανεξάρτητη από την ιστορία και την πορεία της Ψυχιατρικής του προηγούμενου αιώνα.
Στις μέρες μας στη χώρα μας πάνω από το 60% των νοσηλειών ψυχιατρικών ασθενών είναι ακούσιες. Σ’ ένα βαθμό, η αναλογία αυτή εκφράζεται και στο επίπεδο του Νομού μας, ειδικά όταν πρόκειται για ασθενείς που εκδηλώνουν πρώτο ψυχιατρικό επεισόδιο και δεν έχουν προηγούμενη επαφή με υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας.
Το παραπάνω οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων, μεταξύ των οποίων θα πρέπει να συμπεριληφθεί και η ελλιπής Αγωγή Υγείας της Κοινότητας σε ζητήματα Ψυχικής Υγείας, η άγνοια, η προκατάληψη, ο φόβος του κοινωνικού στιγματισμού, που έχουν σαν αποτέλεσμα την διστακτική επαφή με τις υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας κατά την έναρξη εκδήλωσης της ψυχικής νόσου (πρώτο ψυχιατρικό επεισόδιο) και πολύ περισσότερο κατά την πρόδρομη φάση της νόσου, όπου σ’ αυτό το στάδιο η άγνοια είναι ακόμη μεγαλύτερη. Άλλοι παράγοντες είναι τα κενά στην πολυσυζητημένη Τομεοποίηση, αλλά και η ελλιπής διασύνδεση των αντίστοιχων υπηρεσιών.
Έχει φανεί πως το χαμηλό ποσοστό αναζήτησης ψυχιατρικής φροντίδας αντανακλά χαμηλό επίπεδο Ψυχικής Υγείας της Κοινότητας (ιδιαίτερα στις μειονότητες) και συνεπάγεται καθυστέρηση στην ψυχιατρική θεραπεία.
Η Κ.Μ.Ψ.Υ Κεφαλονιάς, Ζακύνθου, Ιθάκης, μεταξύ των άλλων καθηκόντων που απορρέουν από τις αρχές της Κοινωνικής- Κοινοτικής Ψυχιατρικής που προσπαθεί να υπηρετήσει, επιχειρεί να συμβάλλει, στο βαθμό που μπορεί, και στη βελτίωση του επιπέδου της Αγωγής Υγείας της Κοινότητας μέσα από τις δράσεις ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης της Κοινότητας σχετικά με την ψυχική νόσο και το κοινωνικό στίγμα που τη συνοδεύει, όπως και για τις διαθέσιμες υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας στο Νομό.
Βασικά πεδία δράσης της Κ.Μ.Ψ.Υ είναι επίσης η έγκαιρη θεραπεία της ψυχικής νόσου- πρώιμη παρέμβαση και η παρέμβαση στην κρίση – κατ’ οίκον νοσηλεία με σαφή κατεύθυνση τον έλεγχο των υποτροπών και την ελαχιστοποίηση των ακούσιων ψυχιατρικών νοσηλειών.
Η πρώιμη παρέμβαση κατά την αρχική πορεία της Ψύχωσης και η έγκαιρη διάγνωση δεν είναι απλά ανακούφιση των συμπτωμάτων και έλεγχος της βλάβης, αλλά προληπτική παρέμβαση που συμβάλλει :
- στον περιορισμό της φτωχής ποιότητας ζωής των ασθενών λόγω της λειτουργικής έκπτωσης που επιφέρει η νόσος
- στη μείωση των υποτροπών
- στη μείωση της διάρκειας του επεισοδίου
- στην μείωση του αριθμού των επεισοδίων
- στον περιορισμό του αυξημένου κινδύνου αυτοκτονίας, ειδικά για τους ασθενείς με Διπολική Διαταραχή (Judd et al, 1997)
- στην ελαχιστοποίηση της οικογενειακής επιβάρυνσης, αλλά και του κοινωνικού στίματος που συνεπάγεται μια ακούσια νοσηλεία που συχνά ακολουθεί το πρώτο ψυχιατρικό επεισόδιο.
- Στη δυνατότητα αντιμετώπισης του επεισοδίου με χαμηλότερες δόσεις φαρμακευτικής αγωγής σε σχέση με ένα πιο προχωρημένο στάδιο (Kupfer et al, 1989)
Αντίθετα, η καθυστέρηση στην έναρξη της θεραπείας συνεπάγεται:
- αύξηση πιθανοτήτων για ακούσια νοσηλεία
- μεγαλύτερη ψυχοκοινωνική έκπτωση ( Mc Glasham, 1996, Wyatt, 1991)
- φτωχή λειτουργικότητα λόγω επιμονής της αρνητικής συμπτωματολογίας (Larsen et al, 2000)
- Τα σοβαρά συμπτώματα και οι γνωσιακές διαταραχές προκαλούν μεγαλύτερη ζημιά στα αρχικά στάδια της νόσου (Waddington et al, 1997) αν καθυστερήσει η έναρξη της θεραπείας
- σοβαρή διαταραχή στη συμπεριφορά του ατόμου (επιθετική και κάποιες φορές αυτοκτονική συμπεριφορά, κατάχρηση ουσιών κ.α)
- άγχος και επιβάρυνση οικογενειακού περιβάλλοντος (αυξημένα ποσοστά νοσηρότητας και για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας), μεγαλύτερη οικονομική επιβάρυνση
- επίδραση στην Κοινότητα: ενίσχυση του κοινωνικού στιγματισμού των ψυχικά πασχόντων λόγω των σοβαρών διαταραχών στη συμπεριφορά τους.
Από τη στιγμή που θα γίνει η διάγνωση της ψυχικής νόσου έπειτα από το πρώτο ψυχιατρικό επεισόδιο, τα επίπεδα παρέμβασης που ακολουθούνται από την ΚΜΨΥ είναι τα εξής:
- Ψυχιατρική εκτίμηση – Φαρμακευτική Αγωγή
- Ψυχολογική υποστήριξη και ψυχοεκπαίδευση ασθενούς και οικογένειας
- Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις
- Παρέμβαση στην κρίση – υποτροπή με σαφή στόχο την παραμονή του ατόμου στην Κοινότητα και την αποφυγή ακούσιας νοσηλείας
Σε σχέση με τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας, θα πρέπει να πούμε πως παρά τα θετικά βήματα σε σχέση με προηγούμενα σχετικά νομοθετικά πλαίσια που συνεπάγεται ο Ν. 2071/1992, αρ. 95 στην αντιμετώπιση των ψυχικά πασχόντων κατά τη διάρκεια της ακούσιας νοσηλείας τους , εντούτοις η διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας μπορεί να έχει ιδιαίτερα τραυματικό και στιγματιστικό χαρακτήρα για το άτομο που νοσεί.
Τα παραπάνω οφείλονται τόσο σε συνθήκες που αφορούν τον τρόπο μεταφοράς του ασθενούς (μεταφορά μέσω περιπολικού συνοδεία αστυνομικής δύναμης, απουσία ασθενοφόρου και επαγγελματιών ψυχικής υγείας κατά τη διακομιδή, παραμονή στο αστυνομικό κρατητήριο κάποιες φορές) όσο και στην παραβίαση των δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων κατά τη διάρκεια της ακούσιας νοσηλείας.
Γενικά τα νομοθετικά κενά συμπληρώνονται αυθαίρετα σε κατεύθυνση περιορισμού της προσωπικής ελευθερίας και του σεβασμού της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας του ασθενούς.
Οι αρνητικές εμπειρίες από μια ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία συμβάλλουν σε αυξημένη πιθανότητα αρνητικής στάσης του ατόμου απέναντι στην επαφή του με δομές Ψυχικής Υγείας, κάτι που επηρεάζει άμεσα και την πρόγνωση της νόσου.
Επιπλέον , τα παραπάνω , έχουν έναν ιδιαίτερα στιγματιστικό χαρακτήρα για τον ασθενή και την οικογένειά του και διαιωνίζουν στερεότυπα για τον ψυχικά πάσχοντα και την ψυχική νόσο.
Οι πολλαπλές ακούσιες νοσηλείες κάθε άλλο, παρά θεραπευτικό χαρακτήρα έχουν. Το φαινόμενο της “περιστρεφόμενης πόρτας” όπου ο ασθενής μπαινοβγαίνει συνεχώς σε νοσηλείες έχουν σαν αποτέλεσμα την αθροιστική επιβάρυνσή του, τόσο εγκεφαλικά, όσο και ψυχολογικά και κοινωνικά και συντελούν στην ιδρυματοποίηση και τον διαχρονικό κοινωνικό του στιγματισμό.
Στα παραπάνω αρνητικά των ακούσιων νοσηλειών θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και το τεράστιο κόστος τους, τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο διάθεσης ανθρώπινων πόρων.
Ως επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας στα πλαίσια της εργασίας μας στην ΚΜΨΥ , ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή με την πραγματικότητα του πρώτου ψυχιατρικού επεισοδίου, αλλά και των υποτροπών που συνεπάγεται η ψυχική ασθένεια. Δεν είναι λίγες οι φορές που καλούμαστε να παρέμβουμε στην κρίση, με κατεύθυνση την αποφυγή μιας ακούσιας νοσηλείας. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε την εμπειρία της κατ’ οίκον νοσηλείας, όπου ως θεραπευτική ομάδα δίνουμε όλες μας τις δυνάμεις στην αντιμετώπιση της κρίσης παραμένοντας ο ασθενής στην Κοινότητα, στο περιβάλλον του, καθώς για εμάς η ψυχιατρική νοσηλεία δεν είναι μονόδρομος.
Η σημασία μιας τέτοιας παρέμβασης θεωρούμε ότι αυξάνεται για περιφερειακές δομές Ψυχικής Υγείας όπως η δική μας, καθώς η νοσηλεία συνεπάγεται μεταφορά του ασθενούς εκτός Νομού Κεφαλονιάς (συνήθως στην Ψυχιατρική Κλινική του Γενικού Νοσοκομείου Πύργου ή του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών, αλλά και σε κεντρικά Ψυχιατρικά Νοσοκομεία (Ψ.Ν.Α Δαφνί, Δρομοκαίτειο κ.ά) και σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές (με το τεράστιο οικονομικό κόστος που αυτό συνεπάγεται).
Πρακτικά παρέμβαση στην κρίση- κατ’ οίκον νοσηλεία σημαίνει:
- Έγκαιρη διάγνωση πρώτου ψυχιατρικού επεισοδίου ή διάγνωση ψυχιατρικής υποτροπής εν τη γενέσει της
- Άμεση ρύθμιση της φαρμακευτικής αγωγής (Φ.Α.)
- Σταθερή εποπτεία της συμμόρφωσης-λήψης της Φ.Α, σε συνεργασία με το περιβάλλον του ατόμου (οικογένεια, γειτονιά)
- Σταθερή και τακτική κατ’ οίκον παρακολούθηση από το Πρόσωπο Αναφοράς του ασθενούς για έλεγχο της πορείας έκβασης των συμπτωμάτων (“Follow up”)
- Εντατική ψυχολογική υποστήριξη για ανακούφιση και ενδυνάμωση τόσο του ασθενούς, όσο και της οικογένειας από το συναισθηματικό φορτίο της κρίσης
- Συνοδεία του ασθενούς στην εμπειρία της κρίσης με σεβασμό στην αξιοπρέπεια και την προσωπικότητα του ανθρώπου που νοσεί
- Ψυχοεκπαίδευση οικγένειας πάνω στην κρίση- υποτροπή
- Άμεση διασύνδεση με δίκτυο φορέων- υπηρεσιών στην Κοινότητα
Θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τα οφέλη της κατ’ οίκον νοσηλείας στα εξής:
- άμεση συμβολή στην αποφυγή ακούσιας νοσηλείας – παραμονή του ατόμου στο περιβάλλον του
- ελαχιστοποίηση του ψυχικού, πρακτικού και οικονομικού κόστους που συνεπάγεται η μετακίνηση εκτός Νομού
- μείωση αρνητικών αθροιστικών συνεπειών που επιφέρουν οι πολλαπλές νοσηλείες
- προστασία αξιοπρέπειας και δικαιωμάτων του ατόμου που νοσεί
- αποφυγή κοινωνικού στιγματισμού για τον ασθενή και την οικογένειά του
- ποιοτικότερο επίπεδο παρεχόμενης ψυχιατρικής φροντίδας σε πολλά επίπεδα
- καλύτερη πρόγνωση στην έκβαση της ψυχικής νόσου, μεγαλύτερες πιθανότητες επαφής με υπηρεσίες ψυχικής υγείας μετά την κρίση, ειδικά έπειτα από το πρώτο ψυχιατρικό επεισόδιο
- συμβολή στην πρόληψη
Η εμπειρία μας στην παρέμβαση στην κρίση και στην κατ’ οίκον νοσηλεία μας έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα πως ο αποδοτικότερος τρόπος νοσηλείας των ασθενών είναι το ίδιο τους το σπίτι, η παραμονή τους στην Κοινότητα σε αντίθεση με την τραυματική απομάκρυνση του ασθενούς από το περιβάλλον του.
Σε αυτή μας την προσπάθεια βέβαια δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε μόνοι μας. Μέσα από τη βελτίωση του συντονισμού και της διασύνδεσης των υπηρεσιών, αλλά και της αξιοποίησης των δυνατοτήτων της Κοινότητας όταν λειτουργεί σαν πραγματική κοινότητα με συνοχή και αλληλεγγύη, πιστεύουμε ότι μπορούμε να καταφέρουμε να συμβάλλουμε από καλύτερη θέση στην υπόθεση της προστασίας των δικαιωμάτων των ασθενών μας σε μια ποιοτικότερη ζωή με αξιοπρέπεια και προοπτική.
Σε αυτή μας την προσπάθεια ιδιαίτερη έμφαση δίνουμε στην έγκαιρη διάγνωση του πρώτου ψυχιατρικού επεισοδίου και στην συμβολή στην αποφυγή του κοινωνικού στιγματισμού των νέων ασθενών έπειτα από την πρώτη τους συνάντηση με την πραγματικότητα της ψυχικής νόσου, αλλά και στην αποφυγή της ιδρυματοποίησης στην Κοινότητα των χρονίων.
Παλεύουμε συνεχώς για τη βελτίωση του επιπέδου Αγωγής Υγείας της Κοινότητας σε σχέση με την Ψυχική Νόσο, προσπαθώντας να βελτιώσουμε την προσβασιμότητα στις υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας αλλά και την αλλαγή στάσεων και την καταπολέμηση της προκατάληψης, των στερεοτύπων και του κοινωνικού στίγματος που συνοδεύουν την ψυχική νόσο.
Η έγκαιρη παρέμβαση και η κατ’ οίκον παραμονή και νοσηλεία των ασθενών θεωρούμε πως είναι μονόδρομος στην Κοινωνική Ψυχιατρική του 21ου αιώνα.
Σε αυτήν την κατεύθυνση διεκδικούμε σταθερή κρατική χρηματοδότηση για τις δομές Ψυχικής Υγείας, με ιδιαίτερη έμφαση στους τομείς της πρώιμης παρέμβασης και της κατ’ οίκον νοσηλείας, ώστε να καταφέρουμε να υπηρετήσουμε τις βασικές αρχές της Κοινωνικής Ψυχιατρικής στην πράξη.
Οι ακούσιες ψυχιατρικές νοσηλείες δεν είναι μονόδρομος, η ολοκληρωμένη ψυχιατρική φροντίδα στην Κοινότητα όμως είναι!